“Ma” ở khắp nơi

Chủ một doanh nghiệp (DN) dệt may ở TP.HCM đang phải chạy đôn chạy đáo qua Canada lấy tiền bán hàng, nhưng không thể nào tìm được “con nợ”. Số là trước đây, DN này xuất khẩu nhiều lô hàng dệt may nhưng đều thông qua nhà môi giới nước ngoài. Hàng luôn đến nơi đến chốn, có công ty và người nhận rõ ràng. Những lô hàng nhỏ lẻ ban đầu, DN này nhận được tiền đàng hoàng. Tuy nhiên, các lô hàng lớn sau đó, tiền lại được để nợ. Đến lúc muốn lấy tiền, DN tá hỏa do tìm không ra nhà môi giới lẫn công ty nhận hàng ở Canada.

Những trường hợp bị lừa đảo kiểu như vậy xảy ra thường xuyên. Nhất là trong năm 2009 và những tháng đầu năm 2010, do chịu ảnh hưởng của khủng hoảng, DN xuất khẩu cần bán hàng để giải quyết vấn đề tài chính, nên gặp phải những kẻ “đục nước”. Bộ Công thương liên tục đưa ra khuyến cáo về DN “ma” ở nhiều nước đã lừa đảo trót lọt DN VN. T

ại Benin (một nước thuộc châu Phi), Bộ Công thương chỉ đích danh hai DN “ma” thực chất chỉ là cá nhân giả danh để lừa đảo. Cách thức là yêu cầu đối tác chuyển tiền lên tới 6.000 USD vào tài khoản để lo một số giấy tờ, rồi biến. Giấy tờ mà họ cung cấp cho khách hàng thường có rất nhiều cái không: không số điện thoại cố định, số fax, không địa chỉ… Ở thị trường Singapore, Hồng kông, nhà xuất khẩu VN cũng dính DN “ma”.

Nhiều DN nước ngoài lừa đảo DN VN theo cách trắng trợn hơn: Mua hàng giá cao, chuyển cọc khoảng 15% - 30%, còn lại thanh toán khi nhận được chứng từ giao hàng qua fax khi đã giao hàng xong, sau đó nhận chứng từ gốc tại cảng đến. Bước tiếp theo là không trả tiền để nhận chứng từ nhận hàng, rồi yêu cầu giảm giá. Nếu không giảm, hàng sẽ nằm cảng, không người nhận. Mới đây, Thương vụ VN tại Thổ Nhĩ Kỳ còn công bố cả tên và địa chỉ cụ thể của một DN nhập khẩu gạo nước này, vì có hành vi như trên.

“Khi xảy ra tranh chấp, bao giờ các DN VN cũng bị thiệt và rất khó xử lý. Luật pháp nước sở tại luôn tìm cách bảo vệ công dân của họ, chưa kể hoạt động ngầm của các nhóm buôn lậu, những tập đoàn hoạt động bất hợp pháp tại các cảng Mersin và đông nam Thổ Nhĩ Kỳ rất phức tạp”, đại diện Thương vụ VN tại Thổ Nhĩ Kỳ nói.

Không chỉ DN xuất khẩu gặp “ma”, DN nhập khẩu cũng vậy. Trường hợp một số DN nhập khẩu nguyên liệu giấy từ Indonesia là ví dụ. Sau vài hợp đồng làm quen, đến hợp đồng lớn, sau khi đã chuyển một phần tiền cọc, bên bán đề nghị thanh toán hết vì cần tiền mua hàng. Rơi vào thế bí, nhưng vì sợ rằng nếu không chuyển, tiền cọc dễ bị mất. Thế là DN VN rơi vào bẫy, tiền mất mà hàng cũng không.

Lôi nhau ra tòa

Đa số DN trong nước thường chấp nhận “cho qua” trong các cuộc tranh chấp thương mại quốc tế dài hơi, tốn kém. Nhưng Công ty K., một DN VN kinh doanh trong lĩnh vực cơ khí, đã quyết định khăn gói qua Anh kiện đối tác là Công ty L. Tháng 7.2005, Công ty K. mua 1.760 tấn thép cán nóng từ Công ty L., trị giá 766.500 USD và bên bán phải giao hàng chậm nhất tháng 9 cùng năm. Nhưng hàng không tới, trong khi L/C đã mở. Do hợp đồng không thực hiện nên Công ty K. yêu cầu bạn hàng nộp phạt với mức phạt 2% giá trị hợp đồng, số tiền là 15.330 USD.

Quyết định của Hội đồng trọng tài thuộc Trung tâm Trọng tài quốc tế VN còn buộc Công ty L. phải chịu toàn bộ phí trọng tài là 20.000 USD. Mặc dù thắng kiện nhưng đến nay, Công ty L. vẫn còn dây dưa trong việc chi trả những phí tổn trên cho Công ty K.

Có DN giải quyết kiện tụng nhanh chóng, nhưng nhiều DN mất nhiều năm đi kiện vẫn chưa có hồi kết. Theo đơn khởi kiện của Công ty Q.N gửi TAND TP.HCM, đầu năm 2007 công ty này nhận giao các lô hàng dệt may từ Tân Sơn Nhất đến Cảng hàng không Los Angeles, Mỹ của Công ty L.P (VN) bán cho Công ty Revise Clothing (Mỹ).

Tổng trị giá hợp đồng hơn 95.100 USD. Theo thỏa thuận, bên mua sẽ thanh toán cước cho Q.N. Nhưng ngay trước thời điểm nhận hàng tại cảng đến, tin lời hứa của Revise Clothing, L.P đứng ra nhận thanh toán thay tiền vận chuyển. L.P phải gửi thư điện tử cam kết thanh toán phí trên, dựa vào đó Q.N đồng ý giải phóng lô hàng cho bên mua ở Mỹ. Thế nhưng, mãi đến nay, sau hơn 20 lần hòa giải ở tòa, vụ kiện này vẫn chưa ngã ngũ.

Luật sư Châu Huy Quang, Hãng luật LCT Lawyers, người từng đại diện cho nhiều DN VN trong những vụ tranh chấp thương mại quốc tế, cho rằng để tránh rủi ro, trong hoàn cảnh cụ thể mỗi DN phải tự xác định điều kiện tiên quyết của mình là gì, vừa làm cơ sở đàm phán vừa hạn chế đối tác áp đặt luật chơi của họ ngay khi khởi sự hợp tác.

“Tôi ví dụ, nếu đối tác chưa thật thân, thì DN bên bán cần đạt được phương thức thanh toán an toàn cho mình, như L/C. Nếu đối tác chiến lược lâu dài, cần xem kỹ điều khoản về tài phán: cơ quan tài phán, địa điểm tài phán ở nước nào phân xử, luật pháp quốc gia nào, ngôn ngữ nào được áp dụng cho hợp đồng. Nhìn chung, DN VN khi khởi sự hợp tác thường không nghĩ tới tranh chấp. Nhưng có sự chuẩn bị cho tình huống này cũng quan trọng như xây chung cư phải ưu tiên làm lối thoát hiểm phòng khi cháy nổ. Có DN chủ quan không coi trọng việc này đã phải đánh đổi sinh mệnh DN của mình”, luật sư Quang khuyến cáo.

DN VN ngày càng đối mặt nhiều hơn với các kiểu rủi ro, nhưng đề án Bảo hiểm tín dụng xuất khẩu do Bộ Tài chính, Bộ Công thương, Ngân hàng Nhà nước phối hợp xây dựng đến nay vẫn chưa thấy đi vào thực tiễn.